Peloponnese in the 18th cent. and the Higher School of Demetsana according to the Codex 72 named ' Mathematarion'

Συνοπτικὴ περιγραφὴ τῆς κατάστασης ποὺ ἐπικρατοῦσε κατὰ τὰ τέλη τοῦ 18ου αἰ. στὴν Πελοπόννησο καὶ εἰδικώτερα στὴν πόλη τῆς Δημητσάνας, στὴ Σχολὴ τῆς ὁποίας βρέθηκε τὸ χειρόγραφο 72, τὸ ὁποῖο φέρει τὴ σφραγίδα τῆς ἴδιας τῆς Σχολῆς. 

 Ἡ περιγραφὴ ποὺ ἀκολουθεῖ βοηθᾶ στὴν ὀρθότερη ἐκτίμηση καὶ ἀξιολόγηση τοῦ περιεχομένου τοῦ χειρογράφου, ποὺ ὅπως φαίνεται  ἀποτελεῖ πνευματικὴ  δημιουργία  τοῦ  Νικηφόρου  Θεοτόκη.  Καὶ τοῦτο διότι ἕνα ἐπιστημονικὸ σύγγραμμα ὀφείλει νὰ κρίνεται συσχετιζόμενο μὲ τὴν ἐποχή του, καὶ μάλιστα ὅταν πρόκειται γιὰ ὑλικὸ προοριζόμενο γιὰ διδασκαλία πρέπει νὰ λαμβάνονται σοβαρὰ ὑπ' ὅψιν οἱ συνθῆκες διαβίωσης ἐκπαιδευτῶν καὶ ἐκπαιδευομένων.

Τὸ χρονικὸ διάστημα 1770-1780 χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὰ λεγόμενα "Ὀρλωφικά" (ἐπανάσταση τοῦ Ὀρλώφ), ἕναν πόλεμο ποὺ ρήμαξε καὶ ἐρήμωσε τὴν Πελοπόννησο. Σύμφωνα μὲ τοὺς V. Brunet de Presle καὶ A. Blanchet, γύρω στὰ 1772 ἡ Πελοπόννησος κολυμποῦσε στὸ αἷμα, οἱ καλλιέργειες κατεστράφησαν, ὁ πληθυσμὸς τῶν χριστιανῶν μειώθηκε στὸ 1/5, καὶ ὅσοι δὲν εἶχαν τὴ δυνατότητα νὰ πληρώσουν φόρους ἐπωλοῦντο σὰν σκλάβοι στὴν Ἀλγερία καὶ σὲ ἄλλα μέρη134. Τὸ 1779 ὁ πληθυσμὸς ὁλόκληρης τῆς Πελοποννήσου ἀνέρχεται-μετὰ τὰ 9 ἔτη λεηλασιῶν ἀπὸ τοὺς Ἀλβανοὺς135- σὲ

300.000 κατοίκους136, καὶ στὰ τέλη τοῦ 18ου αἰ. ἡ ἴδια ἡ πόλη τῆς Δημητσάνας εἶχε μόλις 300 οἰκογένειες.

Ἡ   Σχολὴ   τῆς   Δημητσάνας   σχετίζεται   στενὰ   μὲ   τὴ   ¨Μονὴ   τοῦ

Φιλοσόφου¨, μοναστήρι ποὺ ἱδρύθηκε στὴ Δημητσάνα τὸ 132 μ. Χ.137 Ὅταν τὸ

1764 ἔφθασαν στὴ Δημητσάνα οἱ μοναχοὶ Γεράσιμος Γούνης καὶ Ἀσημάκης Λεονάρδος ἢ Ἀγάπιος γιὰ νὰ ἱδρύσουν τὴ Σχολή138, τὰ χειρόγραφα καὶ τὰ ἔντυπα βιβλία τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Μονῆς τοῦ Φιλοσόφου μεταφέρθηκαν στὴ Σχολή.   Κατὰ   τὰ   Ὀρλωφικὰ   ὅταν   ἡ   Σχολὴ   καὶ   ἡ   Βιβλιοθήκη   της

133  Εὐαγγελίδης Τρύφων, Τὰ ἑλληνικὰ σχολεῖα ἀπὸ τῆς ἁλώσεως μέχρι τοῦ

1893, Τυπογραφεῖον Ι. Χατζηϊωάννου, ἐν Ἀθήναις 1933, σελ.76.

134  V. Brunet  de Presle- Alexandre  Blanchet,  Grèce depuis  la conquête  romane jusqu’ à nos jours, pub. F. Didot, Paris 1860, σελ. 390.

135    Οἱ  Τοῦρκοι   οἱ   ὁποῖοι  εἶχαν  ἐπιστρατεύσει   τοὺς   Ἀλβανοὺς  γιὰ  νὰ τιμωρήσουν τὴν ἐξεγερμένη Πελοπόννησο, ὅταν οἱ Ἀλβανοὶ ἔγιναν ἰδιαίτερα ἐπικίνδυνοι ζήτησαν τὴ βοήθεια τῶν κλεφτῶν γιὰ νὰ τοὺς ἀντιμετωπίσουν καὶ νὰ τοὺς ἀπελάσουν τελικά, τὸ 1779. Βλ. Zoël Dalègre, Ἕλληνες καὶ Ὀθωμανοί (1453-  1923), μετάφρ. Σοφία Μπίνη- Σωτηροπούλου, ἐκδ. Σ. Ζαχαρόπουλος, Ἀθήνα 2006, σελ. 212, καὶ Φιλιππίδης Νικόλαος, Ἐπίτιμος Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους 1453-1821, ἐκ τοῦ Τυπογραφείου Α. Καλαράκη, ἐν Ἀθήναις 21900, σελ. 126.

136 Zoël Dalègre, Ἕλληνες καὶ Ὀθωμανοί (1453-  1923), μετάφρ. Σοφία Μπίνη-

Σωτηροπούλου, ἐκδ. Σ. Ζαχαρόπουλος, Ἀθήνα 2006, σελ.227.

137  Γεωργακόπουλος Νίκος, Ἑλληνικὰ Σχολεῖα στὸ Μοριὰ στὴν περίοδο τῆς

Ὀθωμανικῆς κυριαρχίας καὶ τὴν Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση, Τρίπολη 2006, σελ.22.

31

138 Γριτσόπουλος Ἀναστάσιος, Σχολὴ Δημητσάνης, Ἀθήνα 1962, σελ. 35.

(συνέχεια τοῦ κειμένου)

καταστράφηκαν139,  ἡ λειτουργία της συνεχίστηκε  στὴ Μονὴ Φιλοσόφου140. Ἐννέα χρόνια ἀργότερα (1779) ἡ Σχολὴ ἐπαναλειτουργεῖ στὸ χῶρο της καὶ τότε ἡ Βιβλιοθήκη της ἐμπλουτίζεται μὲ νέες δωρεές141. Συγκεκριμένα, μετὰ τὸν θάνατο τοῦ Γ. Γούνα ἀνέλαβε τὴν διεύθυνση ὁ Ἀντώνιος Ἀντωνόπουλος (ὡς μοναχὸς  ἀπέκτεισε  καὶ  αὐτὸς  τὸ  ὄνομα  Ἀγάπιος)  ἕως  τὸ  1781,   ὅπου τοποθέτησε διευθυντὴ τὸν Ἀντώνιο Παπαδόπουλο ἐκ Σμύρνης καὶ ἔφυγε σὲ περιοδεία γιὰ νὰ συλλέξει ἀπ' ὅλον τὸν Ἑλληνισμὸ βιβλία καὶ χρήματα γιὰ τὴ Σχολή.   Τὸ   1783,   μὲ   νέο   σιγίλλιο   ὁ   Ἀγάπιος   (Ἀντ.   Ἀντωνόπουλος) ἀναλαμβάνει ἐκ νέου τὴ διεύθυνση τῆς Σχολῆς, ἡ ὁποία παραμένει Πατριαρχική. Ὁ Ἀντ. Ἀντωνόπουλος διευθύνει τὴ Σχολὴ, ἡ ὁποία μεσουρανεῖ μέχρι τὸ 1812. Σὲ αὐτὴν φοιτοῦν πάνω ἀπὸ 300 μαθητὲς ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα καὶ τὴ Μικρὰ Ἀσία. Τὸ 1812  ὁ Ἀντ. Ἀντωνόπουλος πεθαίνει καὶ ὁ Ἀσημάκης Λεονάρδος  (Ἀγάπιος)  ἀναλαμβάνει  τὴ  διεύθυνση  μέχρι  τὸ  θάνατό  του  τὸ

1815. Τὸ 1816 μὲ νέο σιγίλλιο ἡ Σχολὴ ἑνώνεται μὲ τὴ Μονὴ Φιλοσόφου, ἀλλὰ κατὰ τὴν περίοδο τῆς ἐπανάστασης παραμελεῖται τελείως142. Ἡ Σχολὴ Δημητσάνας τὸ 1780 διέθετε 5000 τόμους. Μετὰ τὴν ἐπανάσταση τοῦ 1821 ἔμειναν 1500, ἀφοῦ οἱ περισσότεροι εἶχαν γίνει γιὰ εὔλογους λόγους φυσέκια143. Ὁ Ἀ. Αντωνόπουλος ὁ ὁποῖος δίδασκε καὶ Μαθηματικά εἶχε φροντίσει ὁ κάθε μαθητὴς νὰ ἔχει τὸ δικό του βιβλίο, ὥστε νὰ μὴν κουράζεται νὰ ἀντιγράφει144. Αὐτὸ τὸ γεγονὸς ἀποκτᾶ ἰδιαίτερη σημασία ἂν ἀναλογισθεῖ κανεὶς ὅτι παρ' ὅλο ποὺ τὰ τυπογραφεῖα πλήθαιναν πρὶν τὴν Ἐπανάσταση, ἐντούτοις τὰ βιβλία ἦταν ἀκριβά. Ἐπὶ παραδείγματι, ἡ Ἀριθμητικὴ τοῦ Νεοφύτου Δούκα στοίχιζε 10 γρόσια, ὅταν τὸ ἡμερομίσθιο ἀνιδείκευτου ἐργάτη ἦταν 1 γρόσι145.

139  Γεωργακόπουλος Νίκος, Ἑλληνικὰ Σχολεῖα στὸ Μοριὰ στὴν περίοδο τῆς

Ὀθωμανικῆς κυριαρχίας καὶ τὴν Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση, Τρίπολη 2006, σελ.95.

140  Γεωργακόπουλος Νίκος, Ἡ παιδεία στὴν Ἀρκαδία ἐπὶ τουρκοκρατίας, ἐκδ. Φύλλα, Τρίπολη 2000, σελ.14.

141  Γεωργακόπουλος Νίκος, Ἑλληνικὰ Σχολεῖα στὸ Μοριὰ στὴν περίοδο τῆς

Ὀθωμανικῆς κυριαρχίας καὶ τὴν Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση, Τρίπολη 2006, σελ.95.

142  Γεωργακόπουλος Νίκος, Ἡ παιδεία στὴν Ἀρκαδία ἐπὶ τουρκοκρατίας, ἐκδ. Φύλλα, Τρίπολη 2000, σελ.22- 25.

143Γιαννικόπουλος Ἀναστάσιος, Ἡ Ἐκπαίδευση στὴν περίοδο τῆς τουρκοκρατίας,  ἐκδ. Γρηγόρη, Ἀθήνα 2001, τόμ. VI Ἱστορία τῆς Ἑλληνικῆς Ἐκπαίδευσης, σελ.201.

144 Κανδηλῶρος Τάκης, Ἡ Δημητσάνα: Ἱστορικὴ μονογραφία μετὰ βιογραφιῶν τοῦ Πατριάρχου καὶ τοῦ Γερμανοῦ, ἐκ τοῦ Τυπογραφείου τῶν Βιβλιεμπορικῶν Καταστημάτων Ἀποστολοπούλου, ἐν Ἀθήναις 1897, σελ.18.

32

145 Γιαννικόπουλος Ἀναστάσιος, Ἡ Ἐκπαίδευση στὴν περίοδο τῆς τουρκοκρατίας, ἐκδ. Γρηγόρη, Ἀθήνα 2001, τόμ. VI Ἱστορία τῆς Ἑλληνικῆς Ἐκπαίδευσης, σελ. 198.

eBook: Μαρία Χάλκου, Η Διδασκαλία των Μαθηματικών στην Ελλάδα κατά τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας σύμφωνα με τον κώδικα 72 του 18ου αι. της Βιβλιοθήκης της Δημητσάνας, Εισαγωγή, Έκδοση και Σχόλια, Αθήνα 2009, σελ. 31, 32

SOURCE: MARIA CHALKOU, THE TEACHING OF MATHEMATICS IN GREECE DURING THE LAST YEARS OF THE TURKISH RULE ACCORDING TO THE CODEX 72 OF THE 18th CENT., INTRODUCTION,EDITION AND COMMENTS, ATHENS 2009

Το βιβλίο-Πηγή στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο (αναζητείστε το ως επισκέπτης με όρο αναζήτησης: Χάλκου Μαρία)